Symptomen van een toxische bedrijfscultuur en tips om het aan te pakken

Elke werkomgeving heeft zo zijn voor- en nadelen of ups en downs en we hebben allemaal wel eens stress, een mindere dag of een moeilijke periode waarin de dingen maar niet willen vlotten of we in aanvaring komen met een collega. Wanneer uitdagingen en negatieve voorvalletjes zich blijven opstapelen, kan dit echter het signaal zijn van een toxische werkomgeving.

Een giftige werkomgeving beïnvloedt niet alleen ons professionele leven negatief maar ook ons persoonlijke leven. In een dergelijke werkcontext slaan onrust, frustratie en stress immers zo fel toe dat ze al snel overslaan naar ons privé leven. Daar kunnen ze de conversaties met vrienden en familie overnemen, piekeren of slaapproblemen veroorzaken, en zo een negatieve spiraal inzetten die schadelijk kan zijn voor het (mentale) welzijn.

Helaas maken cijfers uit onderzoek van AMS en SDWorx duidelijk dat het niet zo’n rooskleurig plaatje is op onze werkvloer in Vlaanderen. Toxisch gedrag kan voorkomen bij leidinggevenden, maar ook binnen teams:
– 70% van de medewerkers merkt op dat er geroddeld wordt.
– 3 op 10 Vlamingen herkennen sabotagegedrag van collega’s of leidinggevenden.
– Ongeveer 1 op de 4 respondenten observeert passief (26%) en verbaal (23%) agressief gedrag bij collega’s.
– 15% van de werknemers ervaart ook agressief gedrag van klanten.

We geven je in dit blogartikel nog wat meer informatie over de symptomen waaraan je een toxische bedrijfsomgeving kan herkennen, en geven daarnaast enkele sterke tips mee om er mee om te gaan, zowel voor medewerkers als voor HR, managers of leidinggevenden.

Symptomen van een toxische bedrijfscultuur

Aan welke concrete symptomen kan je een toxische werkomgeving precies herkennen?

1. Ongezonde communicatie

In een toxische werkomgeving ligt er een focus op negatieve communicatie, zoals een gebrek aan constructieve feedback of waardering, en vooral veel ruimte voor geklaag en gezeur. Daarnaast kan er ook een probleem zijn omdat er vrijwel geen communicatie plaatsvindt en er geen open informatie uitwisseling of overleg mogelijk is. Dat kan vanuit managers of leidinggevenden zijn, maar ook puur onderling tussen medewerkers binnen of tussen teams.

2. Gebrek aan respect, inclusie, vertrouwen of (psychologische) veiligheid

Wanneer de interactie tussen de collega’s gebaseerd is op roddelen en geruchten, die elkaar ongezond beconcurreren of uitsluiten– of erger nog, uitschelden en intimideren -, kan er geen sprake zijn van positieve connecties. Een plek waar iedereen op zijn hoede is, kan leiden tot opportunistisch gedrag of een setting waarin niemand verantwoordelijkheid neemt, alles wat je zegt tegen je gebruikt kan worden en het (zelfs fysiek) onveilig wordt. Wanneer er iets fout dreigt te lopen, worden parapluutjes open getrokken en vliegen de beschuldigingen in het rond. In deze context wordt zelden een oplossing gezocht, maar des te sneller een zwart schaap aangeduid.

3. Negatieve leiderschapsstijl

Op een schip dat aangestuurd wordt met een negatieve leiderschapsstijl wordt het moeilijk voor medewerkers om positief bij te dragen, initiatief te nemen of zelfs duidelijk te weten wat van hen verwacht wordt, laat staan dat issues kunnen aangekaart worden of hun leidinggevende obstakels bij hen wegneemt. Voorbeelden van negatieve leiderschapsstijlen vind je bijvoorbeeld in autoritair of agressief leiderschap, waar alle beslissingen zonder inspraak bepaald worden, waar de werkdruk enorm hoog is en zeer onrealistische doelen gesteld worden, maar ook bijvoorbeeld in een baas die totaal geen kader meegeeft of heel wispelturig aanstuurt , of onder de vorm van een leidinggevende die favoritisme of een micromanagement stijl toepast – voel je de hete adem al in je nek?!

4. Ongemotiveerde medewerkers die geen ownership opnemen

In een negatieve werkomgeving is er geen voedingsbodem voor motivatie of enthousiasme. De medewerkers vertonen dan ook vaak een negatieve lichaamstaal, lachen niet, gedragen zich afwezig of ongeïnteresseerd en zien er letterlijk ongelukkig uit. De dingen worden amper of niet vastgepakt om de eenvoudige reden dat er weinig of geen betrokkenheid is en medewerkers dus niet komen tot “ownership”. Wanneer je leidinggevenden met hun ogen ziet draaien als het over “de maturiteit” van hun medewerkers gaat, weet je genoeg.

5. Desastreuze gevolgen

De gevolgen van een negatieve werkplek kunnen catastrofaal zijn voor de prestaties en toekomst van zowel organisatie als medewerkers. Niet enkel zal er een verhoogd verloop, presenteïsme en absenteïsme gerapporteerd worden, wie wel nog aan de slag blijft is verre van productief of innovatief. Sociaal voelend zijn we in deze fase al lang niet meer. Niet zelden kampen medewerkers die hierin (moeten) vertoeven vroeg of laat met de mentale en fysieke tol die langdurige ongezonde stress kan eisen.

3 tips voor medewerkers

Ben je een medewerker in een dergelijke demotiverende situatie en heb je een goede reden om te blijven of te geloven dat het kan verbeteren, maar ben je op zoek naar manieren om dit zonder kleerscheuren door te komen? Dan geven je graag enkele concrete ‘survival’ handvaten mee:

1. Investeer in positieve connectie

Zoek gelijkgestemden! Ga op zoek naar collega’s die wel nog willen. Leun op elkaar, moedig elkaar aan en geef elkaar de positieve interactie die mensen allemaal nodig hebben.

“Be the change you want to see” klinkt misschien als een cliché recht uit een Instagram quote, maar het werkt wel. Blijf je eigen koers varen, toon zelf respectvol gedrag en maak positieve keuzes. Neem zelf niet deel aan het roddelen of de klaagbarak. Zo kan je aan het eind van de dag niet alleen blij zijn met je eigen positieve gedrag, maar je wordt naar alle waarschijnlijkheid ook een lichtpuntje en inspiratie voor andere collega’s.

2. Investeer in je veerkracht

Doe iets tijdens je pauzes of na het werk dat kan helpen de stress te verlichten. Investeer bewust en preventief in je eigen veerkracht door in te zetten op de vaatjes van welzijn. Je bouwt op deze manier aan een broodnodige buffer en doorzettingsvermogen om (tijdelijk) stand te houden in de woelige omgeving. Beweeg, slaap en ontspan voldoende, neem tijd voor de VIPS in je leven en die mensen (of dieren) en activiteiten die je positieve energie geven. Investeer in de andere gebieden van je leven die een tegengewicht bieden aan het potentiële “9 to 5” drama. Baken je werktijd vooral ook af zodat je voldoende tijd buiten het werk hebt.

3. Investeer in positieve focus

Probeer waar mogelijk buiten alle drama en de giftige sfeer te blijven, en stel de nodige grenzen tegenover toxische collega’s. Focus je op je eigen taken, maak lijstjes en vier je kleine en grote successen. Geef desnoods jezelf een schouderklopje of zoek een partner in crime om zelf een gevoel van voldoening en waardering aan te zwengelen.

Herinner jezelf aan het eind van de werkdag aan welke dingen wél goed gegaan zijn of welke constructieve stappen je gezet heb op weg naar een betere situatie, hetzij binnen of buiten de organisatie. Dit kan je helpen om positief te blijven wanneer het moeilijk wordt.

3 Tips voor organisaties, HR-professionals en leidinggevenden

Ben jij een decision maker in jouw organisatie en zie je signalen van een toxische sfeer? Zonder ingrijpen of bijsturen is de kans klein dat de situatie zichzelf oplost. Het goede nieuws is dat er altijd stappen kunnen gezet worden op weg naar een gezondere en gelukkigere omgeving. De signalen opmerken en beseffen dat het de individuen zijn die samen de cultuur creëren – jij dus ook! – en dat je met iedereen samen aan de slag moet, is een belangrijke eerste stap.

We delen graag nog enkele bijkomende suggesties voor interventies richting een positieve cultuur:

1. Maak een charter met gedragsregels

Stel duidelijke regels en verwachtingen op waarvan je wil dat iedereen zich eraan houdt als het gaat om respectvol met elkaar om te gaan. Sommige zaken zijn echt niet aanvaardbaar en dat ongewenste gedrag moet eruit. Creëer een open dialoog, hou de ogen en oren open op zoek naar hete hangijzers en werk samen aan oplossingen.  Nog enkele extra tips om een dergelijk charter effectief te laten werken:

• Betrek je medewerkers er actief bij: vraag om hun input en suggesties voor oplossingen;
• Hou het levend en kom er bijvoorbeeld maandelijks op terug, zowel in one-to-one settings als team meetings;
• Ga eventueel voor een charter per team of afdeling waar samen kan worden overlegd en zéér concrete afspraken kunnen gemaakt worden rond het gedrag dat ze van elkaar willen zien.

2. Leid iedereen op rond aanspreekgedrag

Mensen zien veel dingen en denken er nog meer over, maar durven (te) weinig aanspreken. Op deze manier help je een toxische cultuur in stand te houden. Train zowel medewerkers als leidinggevenden op aanspreekgedrag. Besef dat er zowel werk is aan de positieve als aan de negatieve kant: niet enkel moeten we leren aanspreken op ongewenst gedrag, maar vooral ook gewenst gedrag leren bekrachtigen. Zie jij iemand iets doen dat strookt met het charter of waar je simpelweg vrolijk van wordt? Geef dat oprechte compliment!

3. Zet preventief in op stress management

In een toxische werkomgeving vormt de druk en de stress een stevige uitdaging. Rome is niet op één dag gebouwd en cultuurveranderingen hebben even tijd nodig om verankerd te worden. Medewerkers helpen met het vergroten van hun veerkracht kan daarom een belangrijk aspect zijn om beter met negatieve momenten en tijdelijke uitdagingen om te gaan.

Op welke manieren kunnen medewerkers in jouw organisatie ontspannen, socializen of sporten, ook tijdens de werkuren? Zorg je voor voldoende gezonde voeding, snacks en drankjes? Welke opleidingen en informatie bied je aan je medewerkers omtrent vitaliteit en mentale gezondheid? Niet iedereen heeft de juiste kennis, inzichten en gewoonten wat zelfzorg betreft, dus als organisatie kan je hier absoluut op een positieve manier aan bijdragen.

Voor alle duidelijkheid, veerkracht initiatieven zijn geen vrijgeleide om niets te hoeven doen aan het toxische gedrag dat aan de basis ligt van een negatieve werksfeer en de “suck it up” strategie toe te passen. Vroeg of laat zullen je beste medewerkers het schip verlaten als de fundamenten niet gecorrigeerd worden!